15 października przypada Europejski Dzień Walki z Rakiem Piersi. Od wielu lat główną ideą towarzyszącą całemu październikowi jest szerzenie wiedzy z zakresu profilaktyki, diagnozowania oraz leczenia nowotworów piersi. Jakie są czynniki predysponujące do rozwoju choroby nowotworowej piersi, co powinno zaniepokoić i jak przebiega proces leczenia raka piersi? Odpowiedzi na te wszystkie pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści
Częstość występowania raka piersi
Choroba nowotworowa piersi jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u kobiet nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Szacuje się, że średnio u 1 na 8 kobiet zostanie zdiagnozowany rak piersi w trakcie ich życia.
Ponadto zajmuje on drugie miejsce w strukturze zgonów spowodowanych chorobami nowotworowymi, a wskaźnik zachorowalności oraz umieralności wciąż rośnie. Dokładne dane dotyczące nowotworów złośliwych w populacji Polek znajdują się na poniższych wykresach opracowanych przez Krajowy Rejestr Nowotworów.
Czynniki ryzyka rozwoju raka piersi
Istnieje szereg dowodów wskazujących na wpływ stylu życia i czynników środowiskowych na rozwój nowotworu gruczołu mlekowego. Szacuje się, że za blisko 90-95% nowotworów złośliwych piersi odpowiadają czynniki takie jak:
- dieta wysokotłuszczowa;
- brak aktywności fizycznej;
- nadmierna masa ciała;
- spożywanie alkoholu.
Do niemodyfikowalnych czynników ryzyka można z kolei zaliczyć:
- płeć żeńską (kobiety na nią zapadają ok. 100 razy częściej niż mężczyźni);
- wiek (ryzyko zwiększa się zwłaszcza po 40 roku życia);
- przebyty już wcześniej nowotwór piersi, jajnika, endometrium lub jelita grubego;
- predyspozycje genetyczne (mutacje genów BRCA1 oraz BRCA2);
- historia choroby w rodzinie;
- przedwczesne wystąpienie pierwszej miesiączki (poniżej 12 roku życia);
- menopauza w późnym wieku (powyżej 55 roku życia);
- duża ilość tkanki gruczołowej w piersiach (tzw. wysoka gęstość piersi);
- wysokie stężenia estrogenu.
Czynniki te zostały dość dobrze poznane i opisane przez naukowców. Wyróżnia się również grupę prawdopodobnych czynników, które potencjalnie mogą mieć wpływ na rozwój choroby nowotworowej piersi:
- niebycie nigdy w ciąży;
- późne urodzenie pierwszego dziecka;
- niekarmienie dziecka piersią po ciąży;
- stosowanie estrogenowej lub hormonalnej terapii zastępczej po menopauzie;
- przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.
Objawy raka piersi
Symptomy choroby nowotworowej piersi zależą od stopnia zaawansowania raka. We wczesnym stadium choroba przebiega w sposób bezobjawowy. W późniejszych fazach pojawia się twardy guzek – zazwyczaj jest to pierwszy symptom, z którym kobiety zgłaszają się do lekarza. W większości przypadków pojawia się on w górnym zewnętrznym kwadrancie piersi.
Co jeszcze powinno zaniepokoić? Z pozostałych objawów raka piersi można wymienić:
- asymetrię piersi;
- zmianę kształtu piersi;
- wciągnięcie skóry lub brodawki sutkowej;
- zaczerwienienie i/lub owrzodzenie skóry;
- pojawiające się nabrzmiałe żyły na piersi;
- wyciek z brodawki;
- powiększenie okolicznych węzłów chłonnych po stronie guza;
- zrogowacenie brodawki;
- bolesność piersi bez uchwytnych powodów.
Rozpoznanie raka piersi
Im szybsze rozpoznanie choroby nowotworowej tym większe szanse Pacjentki na wyzdrowienie, czas więc odgrywa tu wielką rolę. W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących objawów należy zgłosić się do lekarza, który pokieruje na odpowiednie badania. Największe znaczenie mają mammografia oraz USG piersi z następującą po nich, w razie konieczności, biopsją.
Mammografia
Jest rutynowym badaniem diagnostycznym mającym na celu wczesne wykrycie zmian nowotworowych piersi. W Polsce programem przesiewowym są objęte kobiety w wieku 45 – 74 lat, gdyż są one w grupie podwyższonego ryzyka. Ze względu na różnice w budowie piersi, dla młodszych kobiet mammografia jest stosunkowo mało skutecznym badaniem. Przed okresem menopauzalnym piersi charakteryzują się dominacją gęstej tkanki gruczołowej, która na obrazie z badania zabarwiona jest na biało – w ten sam sposób przedstawione są zmiany nowotworowe. Odczytanie nieprawidłowości byłoby więc trudne i opatrzone wysokim ryzykiem pomyłki.
Samo badanie polega na prześwietleniu tkanek piersi promieniami rentgenowskimi. Zazwyczaj w przypadku mammografii przesiewowych każda pierś jest prześwietlana dwukrotnie: raz z góry na dół i raz z boku na bok. Takie podwójne prześwietlenie pozwala radiologowi na dokładne przeanalizowanie tkanki piersi.
W grupie podwyższonego ryzyka mammografia powinna być wykonywana co 2 lata.
USG piersi i pachowych węzłów chłonnych
Mammografia nie zawsze daje jednoznaczne wyniki, dlatego jako uzupełnienie podstawowego badania diagnostycznego wykonuje się USG piersi z oceną dołów pachowych. Ultrasonografia jest także badaniem z wyboru w przypadku młodszych Pacjentek, u których, ze względu na niską skuteczność, nie stosuje się mammografii.
Mammografia metodą rezonansu magnetycznego
Jeśli wyniki zarówno tradycyjnej mammografii jak i badania USG nie rozwieją wątpliwości lekarza, może on skierować dodatkowo na mammografię metodą rezonansu magnetycznego. Jest to jedna z najdokładniejszych metod diagnostycznych, jej czułość wynosi około 97%, a po podaniu środka kontrastującego wzrasta do nawet 99%.
Ze względu na szereg przeciwwskazań mammografia metodą rezonansu magnetycznego nie jest rutynowo zlecanym badaniem. Zazwyczaj jest zalecana Pacjentkom, u których:
- stwierdzono obecność mutacji BRCA1 lub BRCA2 (lub u ich najbliższych krewnych);
- ocenia się skuteczność chemioterapii;
- podejrzewa się wznowę choroby nowotworowej;
- między 10 a 30 rokiem życia przeprowadzono radioterapię klatki piersiowej.
Biopsja
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości mogących świadczyć o zmianach nowotworowych pobierany jest materiał do badania metodą biopsji. Wyróżnić można trzy podstawowe rodzaje:
- biopsja aspiracyjna cienkoigłowa – polega na pobraniu cienką igłą komórek do badania mikroskopowego, obecnie wykonywana jedynie w przypadku podejrzanych, powiększonych regionalnych węzłów chłonnych;
- biopsja gruboigłowa – za pomoca grubszej igły pobiera się cienki skrawek tkanki guza do badania mikroskopowego, pozwala na rozpoznanie raka piersi, jego typ histologiczny, stopień złośliwości oraz receptory: estrogenowe (ER), progesteronowe (PgR), HER2 i wskaźnik proliferacji Ki67;
- biopsja mammotomiczna – rodzaj biopsji gruboigłowej, podczas której za pomocą specjalnego urządzenia pobierany jest drobny fragment guza do badania mikroskopowego.
Ocena stopnia zaawansowania
Samo otrzymanie diagnozy potwierdzającej nowotwór nie jest wystarczające, należy jeszcze określić stopień jego zaawansowania. Ocenie podlegają parametry takie jak wielkość guza w piersi, obecność przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych oraz w dalszych narządach.
- 0 stopień – rak w stanie nieinwazyjnym;
- I stopień – wczesna faza inwazyjnego raka piersi, guz ma średnicę około 2 centymetrów, węzły chłonne nie są zaatakowane;
- II stopień – wyróżnia się 2 typy (A i B), w piersi nie ma guza, ale są przerzuty w pachowych węzłach chłonnych, guz ma średnicę 2-5 cm z przerzutami do pachowych węzłów chłonnych lub powyżej 5 cm bez przerzutów;
- III stopień – wyróżnia się 3 typy (A, B i C), guz dowolnej wielkości z przerzutami do węzłów chłonnych i okolicznych tkanek;
- IV stopień – występują przerzuty do odległych narządów.
Najczęściej wykonywanymi badaniami służącymi do określenia stopnia zaawansowania nowotworu piersi są RTG klatki piersiowej, USG lub tomografia komputerowa jamy brzusznej oraz scyntygrafia kości.
Leczenie raka piersi
Proces leczenia nowotworów złośliwych można podzielić ze względu na:
- sposób oddziaływania na organizm – wyróżnić można leczenie miejscowe (chirurgia i radioterapia) i systemowe (chemioterapia, terapia celowana, immunoterapia i hormonoterapia);
- czas rozpoczęcia leczenie systemowego – wydzielić można leczenie przedoperacyjne i pooperacyjne lub paliatywne;
- cel terapii – leczenie radykalne (dotyczy stopni zaawansowania I-III, gdy Pacjentkę można wyleczyć) i paliatywne (w przypadku IV stopnia zaawansowania nowotworu).
Podstawą leczenia nowotworów piersi jest chirurgia. W zależności od stopnia zaawansowania choroby można zastosować leczenie oszczędzające pierś lub, w poważniejszych przypadkach, amputację.
Leczenie oszczędzające pierś
Zabieg ten polega na usunięciu guza z odpowiednim zapasem zdrowych tkanek, a następnie uzupełniającej radioterapii na obszar piersi. Zwyczajowo po operacji przeprowadza się 20 naświetleń rozłożonych w czasie na okres 3 tygodni.
Mastektomia
Jest to całkowita amputacja piersi wykonywana w momencie, gdy leczenie oszczędzające jest niemożliwe (np. z powodu zbyt dużego rozmiaru guza czy przy braku możliwości przeprowadzenia uzupełniającej radioterapii).
Szczególnym rodzajem mastektomii jest tzw. mastektomia z zaoszczędzeniem skóry. Zabieg ten polega na usunięciu tkanki gruczołowej z pozostawieniem skóry, otoczki brodawki oraz samej brodawki, a następnie włożeniu implantu piersi.
Leczenie systemowe
W sytuacjach, gdy rozmiar guza uniemożliwia interwencję chirurgiczną, proces terapii rozpoczyna się od leczenia systemowego, najczęściej od chemioterapii. Po osiągnięciu redukcji rozmiaru guza można przeprowadzić zabieg chirurgiczny lub radioterapię.
Leczenie systemowe jest także podstawą w przypadku zdiagnozowania przerzutów odległych.
Rokowanie
Przeżywalność jest uzależniona od momentu rozpoznania choroby nowotworowej – im wcześniej zostanie postawiona diagnoza tym większe są szanse na całkowite wyleczenie. Na rokowanie wpływają także czynniki takie jak:
- wyjściowy rozmiar guza;
- typ histologiczny;
- obecność przerzutów;
- ilość zajętych węzłów chłonnych;
- obecność receptorów estrogenowych.
Szacuje się, że w Polsce średni odsetek 5-letnich przeżyć po zdiagnozowaniu choroby nowotworowej piersi wynosi ok. 70-75%. W przypadku wykrycia nowotworu w pierwszym stopniu zaawansowania odsetek ten wzrasta do nawet 95%.
Profilaktyka
Jak nie od dzisiaj wiadomo „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Jakie kroki można więc podjąć, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej piersi?
Przede wszystkim należy ograniczyć modyfikowalne czynniki ryzyka, które zostały wspomniane w jednym z powyższych akapitów. Najważniejsze działania to:
- utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
- ograniczenie alkoholu;
- zbilansowanie diety;
- wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej (w skali tygodnia 150-300 minut umiarkowanej aktywności fizycznej lub 75-150 minut intensywnej);
- unikanie długotrwałej antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej;
- w przypadku chęci zostania mamą postarać się o urodzenie pierwszego dziecka przed 30 rokiem życia, a następnie karmić je piersią.
Drugim ważnym elementem prewencyjnym są regularnie wykonywane badania przesiewowe:
- samobadanie piersi – wykonywane raz w miesiącu od 3 do 5 dni po miesiączce (u kobiet po menopauzie w dowolnym dniu miesiąca);
- mammografia co 2 lata (przez kobiety w wieku 45-74 lat).
Podsumowanie
Rak piersi jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u kobiet na świecie, a jego wskaźnik zachorowalności oraz umieralności rośnie. Na jego rozwój wpływają czynniki związane ze stylem życia, takie jak dieta, aktywność fizyczna czy spożycie alkoholu, a także predyspozycje genetyczne. Wczesne objawy często nie są zauważalne, stąd tak ważne jest stałe obserwowanie swojego ciała, celem wykrycia potencjalnych zmian. Wczesna diagnoza znacząco zwiększa szanse na skuteczne wyleczenie, a kluczowe w profilaktyce są zdrowe nawyki i regularne badania.
Piśmiennictwo
- Nowotwór piersi u kobiet Czym jest? | Krajowy Rejestr Nowotworów (onkologia.org.pl) [dostęp: 23.09.2024]
- Didkowska J., Wojciechowska U., Barańska K. i wsp.: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2021 roku. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa, 2023
- Ullah M. F.: Breast cancer: current perspectives on the disease status. Adv Exp Med Biol, 2019, doi: https://doi.org/10.1007/978-3-030-20301-6_4
- Rak piersi – objawy, leczenie, rokowanie | Onkologia – mp.pl [dostęp 23.09.2024]
- Mammografia | Krajowy Rejestr Nowotworów (onkologia.org.pl) [dostęp 23.09.2024]
- Program profilaktyki raka piersi (mammografia) – Ministerstwo Zdrowia – Portal Gov.pl (www.gov.pl) [dostęp 25.09.2024]
- Wang J., Wu S.: Breast cancer: an overview of current therapeutic strategies, challenge and perspectives. Breast Cancer (Dove Med Press), 2023, 15, 721-730
- Jak prawidłowo wykonać samobadanie piersi | Pacjent [dostęp 01.10.2024]