Przejdź do treści
Umów wizytę
Strona główna » Strefa wiedzy » Depresja – „niewidzialna” epidemia XXI wieku

Depresja – „niewidzialna” epidemia XXI wieku

Depresja przez wiele lat stanowiła temat tabu, była to choroba, do której nie wypadało się przyznać. Czasy się szczęśliwie zmieniły, świadomość społeczeństwa w tematach związanych ze zdrowiem psychicznym wzrosła, sam problem jednak nie zniknął. W tym artykule rozłożymy temat depresji na czynniki pierwsze, od definicji, przez diagnozę, aż po leczenie.

Spis treści

Czym jest depresja?

W powszechnym języku słowo depresja jest często używane jako synonim gorszego humoru czy smutku. A jak na to pojęcie zapatruje się medycyna? Zgodnie z definicją opracowaną przez WHO w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, depresja, a dokładnie zaburzenia depresyjne, to zaburzenie psychiczne należące do grupy zaburzeń afektywnych (nastroju). To długo utrzymujący się stan smutku i przygnębienia, oraz współwystępujące z nimi konkretne zmiany w różnych sferach funkcjonowania jednostki.

Depresję można zacząć podejrzewać w momencie, gdy opisany wyżej stan towarzyszy choremu prawie codziennie i utrzymuje się ponad 2 tygodnie, a także w znacznym stopniu wpływa na jego życie (m.in. mogą pojawić się trudności ze snem, utrata apetytu, utrata popędu seksualnego, chęć izolacji).

„Depresja stanowi wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie, ponadto jest najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym”.

WHO

Typy depresji

Podstawowy podział zakłada wyróżnienie dwóch typów depresji, ze względu na przyczynę:

  • endogenną – przewlekła choroba o podłożu biologicznym, związana z zaburzeniem działania neuroprzekaźników wpływających na nastrój (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny). Jej objawy są intensywne i często wymagają leczenia farmakologicznego, a w niektórych przypadkach nawet hospitalizacji. Zaburzenie to nawraca w ciągu życia i może występować rodzinnie, mimo że dokładne mechanizmy genetyczne nie zostały jeszcze wyjaśnione;
  • egzogenną, inaczej reaktywną – występuje jako odpowiedź na stresujące wydarzenia, takie jak utrata bliskiej osoby, rozstanie czy utrata pracy. Zazwyczaj trwa krócej i ma łagodniejsze objawy niż depresja endogenna. Dzięki wyraźnej przyczynie jest łatwiejsza do zdiagnozowania. Leczenie opiera się głównie na psychoterapii, czasem wspieranej lekami.

Depresja to niejednorodne schorzenie, które może przyjmować wiele form, od krótkotrwałych epizodów po przewlekłe stany w znaczny sposób wpływające na codzienne funkcjonowanie. W zależności od symptomów i potencjalnych przyczyn wspomniana już wcześniej Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia różne „podtypy” depresji, z czego najczęściej diagnozowane są:

  • epizod dużej depresji – najczęściej diagnozowany typ depresji, którego objawy obejmują obniżony nastrój, apatię, problemy ze snem, brak energii, utrzymujące się przez okres minimum 2 tygodni;
  • depresja nawracająca – inaczej także choroba afektywna jednobiegunowa, czyli cyklicznie występujące epizody o różnym stopniu nasilenia, poprzedzielane okresami remisji. Czas trwania epizodów to między 3 a 12 miesięcy, a okres między nawrotami przyjmuje postać powrotu do pełnego zdrowia albo niewyraźnych zaburzeń nastroju;
  • przewlekła depresja – inaczej nazywana dystymią, jest to stan uczucia obniżonego nastroju, często bez okresów poprawy, który utrzymuje się przez okres minimum 2 lat. Co ciekawe, u osób ze zdiagnozowaną przewlekłą depresją może wystąpić dodatkowo ciężki epizod depresyjny – takie zjawisko nosi miano podwójnej depresji; 
  • sezonowe zaburzenia afektywne – u niektórych Pacjentów stwierdza się zaburzenia depresyjne powiązane z sezonem jesienno-zimowym, wywołane niedostateczną podażą światła słonecznego. Objawy ustępują zazwyczaj na wiosnę;
  • depresja poporodowa – jak sama nazwa wskazuje jest to zaburzenie psychiczne diagnozowane jako epizod dużej depresji w ciągu pierwszych 4 lub 6 tygodni po porodzie, problem ten może wg niektórych doniesień dotyczyć nawet co piątej świeżo upieczonej matki;
  • zaburzenie dysforyczne przedmiesiączkowe (PMDD) – u niektórych kobiet w drugiej połowie cyklu miesiączkowego pojawiają się objawy depresyjne, które ustępują wraz z rozpoczęciem miesiączki. PMDD obejmuje silne wahania nastroju, zmęczenie i trudności z koncentracją;
  • zaburzenia afektywne dwubiegunowe – w przypadku osób ze zdiagnozowanym zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym depresja jest jedną z faz tej choroby. Pacjenci przechodzą naprzemienne fazy depresji i manii, charakteryzujące się euforią, nadmierną pewnością siebie i impulsywnością.

Stopnie depresji

Chorobę, jaką jest depresja, można także podzielić ze względu na stopień nasilenia objawów.  Wyróżnić można następujące stopnie:

  • lekki – objawy powodują niewielkie trudności w codziennym funkcjonowaniu, osoba chora może odczuwać delikatne przygnębienie, utratę zainteresowania życiem, spadek energii;
  • umiarkowany – nasilenie objawów i upośledzenie funkcjonowania są pośrednie, osoba chora może mieć problem z wykonywaniem codziennych czynności, pojawiają się problemy z koncentracją, przygnębienie;
  • ciężki bez objawów psychotycznych – większość objawów osiąga maksymalne nasilenie, typowymi objawami są utrata poczucia własnej wartości, niska samoocena oraz poczucie winy. Pojawiają się również objawy somatyczne (m.in. spadek masy ciała czy obniżenie popędu płciowego). Osoba chora nie jest w stanie wykonywać podstawowych czynności dnia codziennego. Pojawia się poważne ryzyko samobójstwa;
  • ciężki z objawami psychotycznymi – stan ciężki depresji z towarzyszącymi mu omamami, urojeniami (np. grzeszności, winy, kary, urojenia katastroficzne, czy nihilistyczne), zahamowaniem psychoruchowym lub osłupieniem, uniemożliwiającym wykonywanie podstawowych czynności.

Depresja a smutek

Pojawia się zatem słuszne pytanie, gdzie kończy się smutek a zaczyna depresja? Należy najpierw dokładnie zdefiniować pierwsze pojęcie. Zgodnie z definicją słownikową, smutek to:

„stan psychiczny wywołany czymś, co dana osoba uznaje za złe, niekorzystne lub nieprzyjemne dla siebie, charakteryzujący się obniżeniem nastroju, brakiem uśmiechu, a czasem nawet płaczem”.

Wielki słownik języka polskiego

Z naukowego punktu widzenia, smutek to powszechnie doświadczana emocja, która ma wpływ zarówno na ciało, jak i na umysł. Zazwyczaj trwa od kilku sekund do nawet paru godzin. Zaliczany jest do tzw. emocji adaptacyjnych,  powstałych na drodze ewolucji, ponieważ umożliwia poradzenie sobie z poczuciem straty. Choć smutek bywa trudnym doświadczeniem, jest naturalną i przemijającą reakcją emocjonalną, stanowiącą część codziennego życia. W przeciwieństwie do niego depresja to poważne zaburzenie psychiczne, które nie mija samoistnie, trwa tygodniami lub miesiącami i znacząco wpływa na funkcjonowanie w życiu osobistym, społecznym i zawodowym. Smutek jest emocją, depresja to choroba.

Skala zjawiska

Depresja w Polsce

Statystyki są alarmujące. Jak można wyczytać z zaktualizowanego w 2023 roku raportu „NFZ o zdrowiu. Depresja”, choroba ta stanowi coraz poważniejszy problem zdrowotny i społeczny. Szacuje się, że w Polsce chorować może nawet 1,2 miliona osób, jednak realny wynik może być nawet kilkukrotnie wyższy (szacuje się, że jest wiele osób chorych, które do tej pory nie usłyszały diagnozy lub się do niej nie przyznały).

Co ciekawe, jeszcze w 2017 roku Polska była uznawana za kraj o jednym z najniższych odsetków osób chorujących na depresję w Europie. Wbrew pozorom nie był to wcale powód do domy. Według statystyk z raportu Health at Glance: Europe 2018 prawdopodobnym powodem takiego stanu były niższa świadomość społeczeństwa, stygmatyzacja chorych, trudniejszy dostęp do opieki psychiatrycznej. 

Depresja na świecie

Z perspektywy globalnej depresja jawi się jako jedno z najpoważniejszych wyzwań zdrowia publicznego. Jak donosi WHO, szacuje się, że choroba ta dotyka około 280 milionów ludzi na całym świecie, czyli 3,8% całej populacji. W grupie osób dorosłych odsetek ten wynosi 5%, a kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni. 

Skutki tego zaburzenia są niezwykle poważne. Każdego roku ponad 700 000 osób umiera w wyniku samobójstwa, które stanowi czwartą najczęstszą przyczynę zgonów wśród młodych ludzi w wieku 15-29 lat. Pomimo dostępności skutecznych metod leczenia, w wielu krajach, zwłaszcza tych o niższych dochodach, większość chorych nie otrzymuje odpowiedniego wsparcia.

Co więcej zjawisko występowania depresji stale się pogłębia. W 2020 roku, według ekspertów WHO, była to druga najczęściej występująca choroba na świecie. Naukowcy przewidują, że w 2030 zajmie już pierwsze miejsce na niechlubnym podium.

Przyczyny

Na rozwój depresji wpływa szereg czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych, które często współwystępują i wzajemnie się nasilają. U większości pacjentów nie da się wskazać jednej, jednoznacznej przyczyny zachorowania. Depresja jest efektem złożonej interakcji wielu mechanizmów, a jej przebieg i podłoże mogą różnić się między poszczególnymi osobami.

Czynniki biologiczne

  • genetyczne predyspozycje – jeśli w najbliższej rodzinie odnotowano przypadek zachorowania, ryzyko wzrasta;
  • zmiany w neurotransmisji – zaburzenia w funkcjonowaniu neurotransmiterów, tj. dopaminy, serotoniny i norarenaliny mogą przyczynić się do wyższego ryzyka rozwoju depresji;
  • dysfunkcje osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza) – nadaktywność tej osi może prowadzić do przewlekłego stresu i tym samym rozwoju zaburzeń depresyjnych;
  • stan zapalny organizmu – przewlekły stan zapalny (wywołany przykładowo dysbiozą jelitową) może odgrywać znaczącą rolę w rozwoju depresji.

Czynniki psychologiczne

  • niska samoocena;
  • perfekcjonizm;
  • neurotyczność, tj. skłonność do doświadczania negatywnych stanów emocjonalnych;
  • traumatyczne doświadczenia, takie jak mobbing, utrata bliskiej osoby czy przemoc;
  • ruminacja, czyli nadmierne rozmyślanie o problemach.

Czynniki społeczne

  • problemy w relacjach;
  • dyskryminacja i marginalizacja;
  • brak wsparcia społecznego;
  • problemy ekonomiczne;
  • trudności w adaptacji do nowego środowiska.

Objawy i rozpoznanie

Choroba ta nie ma jednoznacznie charakterystycznych objawów. Depresja posiada szerokie spektrum symptomów, które mogą się różnić między poszczególnymi osobami. Wśród najczęściej występujących objawów depresji wymienić można:

  • obniżony nastrój (dysforię);
  • utratę zainteresowania i przyjemności z różnych aktywności;
  • zmiany w apetycie i jakości snu;
  • poczucie winy i beznadziei;
  • nadmierne zamartwianie się;
  • zmęczenie i brak energii;
  • pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe;
  • problemy z koncentracją;
  • myśli samobójcze.

Jak zostało już wspomniane, w przypadku utrzymywania się objawów przez okres 2 tygodni, można zacząć podejrzewać depresję. Dokładna diagnoza jest stawiana na podstawie wywiadu psychiatrycznego oraz narzędzi diagnostycznych, za pomocą których lekarz ocenia objawy i ich nasilenie. Do przykładowych narzędzi należą:

  • skala depresji Becka (test Becka);
  • skala depresji Hamiltona;
  • Kwestionariusz Ogólnego Zdrowia Psychicznego GHQ Goldberga;
  • Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9 PHQ-9;
  • Edynburska Skala Depresji Poporodowej.

W procesie diagnozy istotne jest także sprawdzenie, czy nie występują inne zaburzenia psychiczne, takie jak np. uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Równie ważna jest ocena ogólnego stanu zdrowia fizycznego, m.in. wykonanie badań laboratoryjnych, które pomagają wykluczyć lub potwierdzić schorzenia mogące powodować objawy depresji lub ją nasilać (np. zaburzenia funkcji tarczycy).

Leczenie

Po uzyskaniu diagnozy należy rozpocząć proces terapeutyczny. W zależności od rodzaju, przyczyn i stopnia nasilenia choroby, lekarz może zalecić psychoterapię, farmakoterapię lub połączenie obu tych metod. Co ważne, leczeniem depresji może zająć się nie tylko psychiatra, ale także lekarz POZ. W niektórych przypadkach konieczna może się okazać hospitalizacja. 

Farmakoterapia

Farmakoterapia to kluczowy element leczenia depresji, szczególnie w przypadkach umiarkowanych i ciężkich epizodów. Powinna być prowadzona przez lekarza psychiatrę, choć w łagodniejszych przypadkach leczenie może rozpocząć także lekarz POZ. Proces ten wymaga cierpliwości i systematyczności, leki przeciwdepresyjne należy przyjmować codziennie, a pierwsze efekty ich działania pojawiają się zazwyczaj po 2–4 tygodniach. W przypadku pojedynczego epizodu zalecany minimalny czas leczenia to sześć miesięcy, natomiast przy nawrotach farmakoterapia powinna być kontynuowana przez co najmniej rok, a często dłużej.

Dobór leku powinien być indywidualny, z uwzględnieniem charakteru objawów, stanu zdrowia pacjenta, ewentualnych chorób współistniejących i przyjmowanych leków. Nowoczesne środki przeciwdepresyjne są bezpieczne, dobrze tolerowane i nie uzależniają, a ich wybór powinien być wspólną decyzją lekarza i pacjenta. W razie braku poprawy leczenie modyfikuje się, wprowadzając inne leki lub preparaty wspomagające. Samodzielne odstawienie leków, nawet przy odczuwalnej poprawie, niesie ryzyko nawrotu choroby lub wystąpienia objawów odstawiennych. Choć działania niepożądane zdarzają się stosunkowo często, są zazwyczaj łagodne i ustępują po krótkim czasie. Dzięki nowoczesnym terapiom możliwe jest bezpieczne, długoterminowe leczenie, w wielu przypadkach bez wpływu na codzienne funkcjonowanie, w tym prowadzenie pojazdów czy umiarkowane spożycie alkoholu.

Wśród leków pierwszego wyboru można wymienić:

  • selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI);
  • selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI);
  • antagoniści i inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SARI);
  • inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (NDRI);
  • odwracalny inhibitor monoaminooksydazy A (RIMA);
  • leki działające wieloreceptorowo.

Leki drugiego wyboru to z kolei:

  • trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, inaczej leki trójpierścieniowe (TLPD);
  • selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny (NRI).

Psychoterapia

Psychoterapia stanowi doskonałe uzupełnienie farmakoterapii,  jest ważnym elementem leczenia depresji, zwłaszcza w epizodach o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu. Szczególnie polecana jest terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga pacjentowi lepiej zrozumieć swoje trudności, zmieniać niekorzystne schematy myślenia i rozwijać strategie radzenia sobie z nimi. 

Nie zawsze jednak możliwe jest rozpoczęcie terapii od razu, niektórzy pacjenci na początku leczenia nie czują się gotowi na taki krok lub rezygnują z psychoterapii po uzyskaniu poprawy dzięki lekom. W wybranych przypadkach, takich jak depresja w ciąży czy epizody o łagodnym przebiegu, leczenie może opierać się głównie na wsparciu psychologicznym i psychoedukacji, bez konieczności natychmiastowego sięgania po farmakoterapię.

Hospitalizacja

Hospitalizacja w przebiegu depresji jest wskazana przede wszystkim wtedy, gdy istnieje ryzyko samobójstwa lub gdy stan chorego uniemożliwia codzienne funkcjonowanie, np. brakuje mu sił do jedzenia, dbania o higienę czy przyjmowania leków. Konieczność leczenia szpitalnego może również wynikać z obecności objawów psychotycznych, takich jak omamy czy urojenia. Pobyt na oddziale pozwala na intensywną opiekę i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Inne metody

W procesie leczenia depresji niezwykle ważne jest zadbanie o swój dobrostan psychiczny i higieniczny tryb życia. Należy zatem pamiętać o:

  • ograniczeniu stresu – długotrwały stres to jedna z głównych przyczyn chorób somatycznych i psychicznych, warto zatem znaleźć czynności, które pozwolą na radzenie sobie z negatywnym odczuciem stresu, np. medytując, spacerując czy czytając książkę;
  • aktywności fizycznej – regularny wysiłek fizyczny wykazuje silne działanie przeciwlękowe oraz przeciwdepresyjne, więcej informacji na ten temat znajdziesz w tym artykule;
  • higienie snu – sen to jedna z podstawowych biologicznych potrzeb organizmu, jego niedobór stanowi czynnik ryzyka rozwoju licznych chorób, w tym tych o podłożu psychicznym;
  • zbilansowanej diecie – składniki, takie jak kwasy tłuszczowe omega-3, witaminy B9, B12 i D, magnez, tryptofan czy polifenole stanowią cenne wsparcie w procesie leczenia depresji;
  • drobnych przyjemnościach – w okresie nasilonego przygnębienia warto postawić na to, co sprawia radość;
  • dobrych relacjach – zarówno samemu/samej ze sobą jak i z bliskimi.

Podsumowanie

Zrozumienie depresji to pierwszy krok, by móc jej skutecznie przeciwdziałać i wspierać osoby chore. To nie kwestia „złego dnia” czy słabości charakteru, ale zaburzenie wymagające leczenia. Dzięki dostępnym dziś możliwościom terapeutycznym, w tym farmakoterapii i psychoterapii, coraz więcej osób odzyskuje zdrowie i jakość życia. Kluczem jest wczesna diagnoza, odpowiednio dobrana terapia i wsparcie, zarówno specjalistyczne, jak i to bliskich. Pamiętaj, że depresja to choroba, którą można leczyć i z niej wyjść.

Piśmiennictwo:

ADRES

  • ul. Jodłowa 38,
    58-100 Świdnica
  • Pon - Pt: 08:00 - 20:00

Menu

STWORZONE Z PASJĄ ❤ PRZEZ SEOSKI

Skip to content