Cichy zabójca, czyli jak nadciśnienie tętnicze nas zabija

Czym jest nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze jest przewlekłą chorobą charakteryzującą się podwyższonymi wartościami ciśnienia krwi w tętnicach. Schorzenie to stanowi najważniejszy modyfikowalny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, ponadto według doniesień Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zajmuje niechlubne pierwsze miejsce wśród przyczyn przedwczesnych zgonów na świecie. Chociaż mogłoby się wydawać, że wysokie ciśnienie krwi nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, jego długofalowy wpływ na organizm prowadzi do poważnych schorzeń sercowo-naczyniowych. Długo nie daje objawów i jest bezbolesne stąd przydomek „cichego zabójcy”.

Nadciśnienie w Polsce

Według raportu opracowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2020 roku (najnowsze dane) na nadciśnienie tętnicze chorowało blisko 10 milionów Polaków. Ilość odnotowanych zachorowań jest wprost proporcjonalna do wieku, począwszy od niecałych 5% w kategorii wiekowej do 24 lat po nawet 80% w grupie 75-84 lata. Dane te dotyczą jednak jedynie zarejestrowanych przypadków, prawdziwy obraz nadciśnienia w Polsce może być dużo wyższy! Co więcej WHO szacuje, że nawet 46% dorosłych osób może nie zdawać sobie sprawy z tego, że choruje na nadciśnienie tętnicze. Statystyki te nie napawają optymizmem, tym ważniejsze jest zaznajomienie się z tematem przyczyn, profilaktyki i leczenia nadciśnienia.

Przyczyny  

W zależności od przyczyny przyjmuje się następujący podział nadciśnienia tętniczego: pierwotne oraz wtórne. 

Nadciśnienie tętnicze pierwotne

Inaczej nazywane samoistnym, stanowi ponad 90% wszystkich przypadków nadciśnienia. Jednoznaczna przyczyna jest tutaj nieznana – na rozwój nadciśnienia pierwotnego wpływa szereg uwarunkowań genetycznych (na które nie mamy wpływu) i środowiskowych (które są modyfikowalne). Do tych drugich zaliczamy m.in.:

• dietę obfitującą w sód, czyli inaczej w sól kuchenną,
• niską aktywność fizyczną (więcej na jej temat przeczytasz w tym artykule),
• nadmierną masę ciała,
• palenie wyrobów tytoniowych,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• stres,
• niedostateczną ilość snu.

Nadciśnienie tętnicze wtórne

Ta odmiana dotyczy niecałych 10% przypadków nadciśnienia, nie oznacza to jednak, że powinna być bagatelizowana. Wręcz przeciwnie! Nadciśnienie wtórne rozwija się na skutek innej wcześniejszej choroby. Wśród schorzeń tych można wymienić:

• choroby nerek – niedokrwienie tych narządów powoduje zwiększone wytwarzanie reniny, czyli hormonu stymulującego produkowanie substancji podnoszących ciśnienie krwi,
• otyłość, szczególnie brzuszna (typ „jabłko”) – przyrost masy ciała prowadzi do wzmożenia pracy serca,
• zaburzenia wydzielania hormonów – zaliczamy do nich m.in. zespół Cushinga, akromegalię czy nadczynność tarczycy,
• zwężenie aorty, czyli głównej tętnicy,
• zespół bezdechu sennego,
• zaburzenia neurologiczne – m.in. guz mózgu, udar, porażenie czterokończynowe.

Do rozwoju wtórnego nadciśnienia może także dojść na skutek przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych, niektórych leków (np. cyklosporyny czy erytropoetyny), a także substancji psychoaktywnych takich jak kokaina i amfetamina. Przyczyną nadciśnienia wtórnego może być również ciąża.

Objawy 

Nadciśnienie tętnicze to choroba, która rozwija się po cichu i przez bardzo długi czas nie daje objawów. Jeśli jakiekolwiek występują to niestety nie są one swoiste (czyli charakterystyczne) dla tego schorzenia. Objawami, które powinny nas zaniepokoić i potencjalnie mogą świadczyć o zbyt wysokim ciśnieniu krwi są:

• szumy w uszach,
• bezsenność,
• nadmierna pobudliwość,
• zawroty i bóle głowy odczuwane jako nieprzyjemne pulsowanie między oczami i/lub w części potylicznej,
• zasłabnięcia,
• omdlenia,
• zaburzenia widzenia,
• krwawienia z nosa,
• przyspieszenie akcji serca.

Parametry ciśnienia krwi

Aby lepiej zrozumieć kolejną część artykułu musimy wytłumaczyć sobie pewne pojęcia. Podstawową jednostką stosowaną do wyrażenia wartości ciśnienia tętniczego krwi jest mm Hg, którą czytamy  „milimetry słupa rtęci”. 

Ciśnienie krwi opisywane jest za pomocą dwóch wartości: 

• ciśnienia skurczowego, inaczej nazywanego górnym – znajduje się na pierwszym miejscu odczytu i jego wartość zawsze jest wyższa. Określa ciśnienie krwi w tętnicach podczas skurczu serca i przedostania się krwi do aorty. Ciśnienie skurczowe zależy od czynników takich jak sztywność naczyń krwionośnych oraz objętość wyrzutowa serca.
• ciśnienia rozkurczowego, inaczej dolnego – opisane jest za pomocą niższej wartości liczbowej, określa napięcie wywierane przez krew na ściany naczyń w momencie, gdy serce pozostaje w czasie spoczynku, czyli między skurczami.

Rozpoznanie 

Zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego  (PTNT) chorobę można rozpoznać w momencie, gdy u Pacjenta stwierdza się następujące zaburzenia wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego:

• podczas minimum dwóch różnych wizyt w gabinecie lekarskim wartości zmierzonego ciśnienia tętniczego są ≥140 mm Hg /90 mm Hg,
• albo jeśli średnie wartości ciśnienia tętniczego wyliczone z dwóch pomiarów dokonanych podczas jednej wizyty są ≥180 mm Hg /110 mm Hg.

Warunkiem uznania tych pomiarów jest wykluczenie czynników mogących wpływać na podwyższenie wartości ciśnienia takich jak przykładowo strach, ból lub spożycie alkoholu. Nadciśnienie tętnicze można klasyfikować za pomocą ogólnie przyjętych wytycznych, które zostały przedstawione w tabeli poniżej.

W sytuacji gdy wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego będą należały do różnych kategorii (przykładowo skurczowe do „wysokiej prawidłowej”, a rozkurczowe do „nadciśnienia tętniczego I stopnia”) wynik zostaje zaklasyfikowany do wyższej z nich (czyli w tym przypadku stwierdzilibyśmy nadciśnienie I stopnia). 

Oprócz powyższej klasyfikacji nadciśnienia tętniczego można wyróżnić jeszcze izolowane nadciśnienie skurczowe. Jest to odmiana występująca przede wszystkim u populacji osób powyżej 50 roku życia. Główną przyczyną rozwoju izolowanego nadciśnienia skurczowego są zmiany zachodzące w dużych naczyniach tętniczych. W trakcie procesu starzenia ściany tych naczyń ulegają usztywnieniu oraz pogrubieniu, ponadto spada ich elastyczność. Izolowane nadciśnienie skurczowe można rozpoznać, gdy średnia z dwóch gabinetowych pomiarów skurczowego ciśnienia tętniczego jest równa lub wyższa 140 mm Hg, a w tym samym momencie średnia wartość rozkurczowego ciśnienia tętniczego jest równa lub niższa 90 mm Hg. Zgodnie z wspólnymi wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego można wyróżnić trzy stopnie izolowanego nadciśnienia skurczowego: 

• stopień I – 140-159 mm Hg
• stopień II – 160-179 mm Hg
• stopień III – wartości wyższe niż 180 mm Hg

Niskie wartości ciśnienia rozkurczowego u tych pacjentów stanowią dodatkowy czynnik ryzyka.

Jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie?

Aby pomiar ciśnienia tętniczego mógł zostać uznany za miarodajny Pacjent powinien siedzieć z ramieniem opartym na wysokości serca oraz nieskrzyżowanymi nogami, pomiar musi być wykonany po kilkuminutowym odpoczynku, a także należy dobrać mankiet o odpowiednich rozmiarach. Im obwód ramienia jest większy tym szerszy powinien być mankiet – zbyt wąski może zawyżyć wartości pomiaru. Na czas pomiaru mankiet zakładany jest na wysokość ok. 2-3 cm nad zgięciem łokciowym. Ponadto na ok. 30 minut przed dokonaniem pomiaru należy wstrzymać się od wysiłku fizycznego, picia kawy i palenia papierosów.

Pomiary gabinetowe

Wykonywane są przez lekarza za pomocą sfigmomanometru sprężynowego, walidowanego aparatu automatycznego lub techniką osłuchową. Podczas wizyty należy wykonać 3 pomiary w odstępie ok. 2 minut. Pierwszorazowo wykonuje się je na obu ramionach, aby wykryć potencjalne różnice w wynikach. Od tego czasu ciśnienie powinno być już mierzone na ramieniu, na którym wynik wyszedł wyższy.

Pomiary domowe

Do pomiarów w zaciszu domowym Pacjent powinien używać walidowanego ciśnieniomierza automatycznego. Ważnym elementem jest zapisywanie wszystkich uzyskanych wyników w dzienniczku pomiarów ciśnienia. Zaleca się, aby na samym początku pomiary były wykonywane 2 razy dziennie – rano i wieczorem. W późniejszym czasie nie ma to już znaczenia, ważne natomiast jest to, aby pomiary odbywały się o stałej porze. Pewną wyższością pomiarów domowych nad gabinetowymi jest niwelacja tzw. „efektu białego fartucha”, czyli  wyniku świadczącego o nadciśnieniu wywołanego stresem na widok personelu medycznego.